In het kader van 350 jaar herdenking van de Oude Hollandse Waterlinie (OHW) verzorgde Chris Will een uiterst boeiende lezing.
De presentatie vond plaats in de Hoeksteen te Vianen en werd bijgewoond door 53 toehoorders.
Hij wist de presentatie over de OHW in een bredere historische context te plaatsen door aan te geven hoe men, door de eeuwen heen, water als verdedigingsmiddel inzette tegen de vijand.
Hij gaf aan dat wij de Romeinse Limes, de noordelijke grens van het Romeinse Rijk, in feite als eerste waterlinie in ons gebied zouden mogen beschouwen. Aan de zuidzijde van de Rijn, die dwars door de Lage Landen liep en destijds bij Katwijk aan Zee uitmondde, bouwden de Romeinen allerlei fortificaties en versterkingen (castella). Deze castella en de waterscheiding samen vormden een moeilijke barrière voor de ‘barbaren’, die zich ten noorden van de Rijn bevonden, om het Romeinse Rijk te infiltreren.
Ook bij het ontzet van Leiden in 1574 speelde water een hoofdrol. Door het inunderen van grote delen van het platteland ten zuiden en zuidoosten van Leiden verlieten de Spanjaarden hun stellingen en mede hierdoor werd Leiden bevrijd. In het jaar daarvoor hadden er ook inundaties bij Alkmaar (de victorie) plaatsgevonden.
Aan het begin van de 17de eeuw zijn er verschillende plannen geweest en ten dele uitgevoerd waarbij van een echte waterlinie sprake was. Prins Frederik Hendrik startte in 1629 met de Utrechtse waterlinie (Tussen de Zuiderzee en de Lek), er waren plannen voor een oostelijke waterlinie maar door de inval van een enorme Franse troepenmacht in 1672 ontstond daadwerkelijk een waterlinie. Deze liep van Muiden tot aan Gorinchem en moest er voor zorgen dat het economisch belangrijke westen niet ingenomen zou worden. Daarin speelden de vestingsteden een cruciale rol en waar zwakke plekken ontstonden werden fortificaties opgericht. Onder aanvoering van Prins Willem III, die er ook voor zorgde dat het Staatse leger flink uitgebreid werd, is dat mede dankzij de waterlinie gelukt.
Hoewel eind 1672 er een periode van vorst (de vijand van een waterlinie) inviel en vooruitgeschoven Franse eenheden zich een weg over de bevroren linie baanden viel op tijd de dooi in en trokken de Fransen zich terug. Vaak ging dit gepaard met plunderingen, brandstichting en moordpartijen. De oorlog duurde nog een jaar. Pas eind 1673 verlieten de Fransen de Republiek.
Chris besteedde ook aandacht aan de tijd van de patriotten versus de orangisten, eind 18de eeuw. Toen Wilhelmina van Pruisen, de echtgenote van Willem V op weg was naar Den Haag om voor haar man te pleiten werd zij door de patriotten tussen Haastrecht en Schoonhoven aangehouden en naar Goejanverwellesluis gebracht. Na haar broer Frederik Willem II van Pruisen om hulp te hebben gevraagd kwam deze met een grote legermacht naar het westen van het land. Chris wist op anekdotische wijze te omschrijven hoe er tussen Vianen en Everdingen verzet werd georganiseerd om de Pruisen tegen te houden. Men probeerde een coupure in de Lekdijk aan te leggen om de troepen tegen te houden. Dat mislukte. Het water in de Lek stond te laag!
De vorst in 1672 was van korte duur. In 1795 was dat niet het geval en wisten de Fransen samen met de fransgezinden, via de grote rivieren wel de Republiek in te nemen.
Tijdens de inlijving in het Franse Keizerrijk bleek Napoleon Bonaparte interesse te tonen voor een uitbreiding van de waterlinie naar het oosten zodat ook de stad Utrecht binnen de waterlinie zou vallen. Na de val van Napoleon is Koning Willem I daadwerkelijk met de uitvoering daarvan begonnen. De in Vianen begraven Jan Blanken, o.a. de uitvinder van de waaiersluis, speelde hierbij een belangrijke rol.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie werd rond 1870 voltooid en daarna nog vele malen op technische aspecten aangepast.
Haar rol tijdens de Eerste Wereldoorlog is weinig omstreden. De waterlinie heeft een belangrijke rol gespeeld de instandhouding van Nederland als neutrale partij. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, door het bombardement op Rotterdam en de dreiging van de Duitsers om een bombardement op Utrecht uit te voeren, verviel in hoge mate de functie.
Voor velen zal de bouw van de IJssellinie een nieuw gegeven zijn. Deze waterlinie, gebouwd tussen 1951 en 1954, was gepositioneerd tussen Nijmegen en Kampen. De bedoeling was dat het Rode leger bij een inval tegengehouden zou kunnen worden. Zware bewapening, zelfs tanks, werden geïnstalleerd. Het gebied ten oosten van de linie kon geïnundeerd worden.
Bij het merendeel van de Nederlandse bevolking was deze waterlinie onbekend. Chris gaf aan dat in archieven in Moskou detailtekeningen van deze linie aanwezig zijn!
Chris Will (1953) is kunsthistoricus en erfgoedadviseur. Hij heeft talloze publicaties op zijn naam staan o.a. ‘Sterk water, de Nieuwe Hollandse Waterlinie’ en is woonachtig in Everdingen. Eind van dit jaar is de verwachting dat er een nieuwe titel van zijn hand zal verschijnen.
U bevindt zich hier: